Czarnuszka (Nigella sativa)
Czarnuszka siewna (Nigella sativa L.) to gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych. Surowcem zielarskim jest nasienie czarnuszki - Semen Nigellae (Semen Melanthii, z nasion wytwarza się olejek z czarnuszki siewnej - Oleum Nigelle (Oleum Melanthii aethereum). Nasiona zawierają dużo tłuszczu (do 40%), olejek lotny (do 1,5%), saponinę - melantynę (silnie trującą dla ryb, ale w dużych ilościach szkodliwą również dla organizmów stałocieplnych), garbniki, gorycz - nigellinę i alkaloid - damasceinę.
Działanie: hipoglikemiczne, przeciwbólowe, przeciwzapalne, silnie antybiotyczne (antybakteryjne, antywirusowe, przeciwgrzybicze), przeciwpasożytnicze, silnie żółciotwórcze, żółciopędne, rozkurczowe, odkażające układ pokarmowy i oddechowy, moczopędne, przeciwobrzękowe, odtruwające, uspokajające, immunostymulujące (pobudza proliferację limfocytów, syntezę interferonu, zwiększa liczbę limfocytów cytotoksycznych, NK i B), żółciopędne, moczopędne, wiatropędne, przeciwbakteryne, przeciwbólowe, przeciwrobacze oraz rozkurczające na mięśnie gładkie, wzmaga wydzielanie mleka, poprawia trawienie, reguluje miesiączkę i wzmacnia odporność. Aby sporządzić odwar leczniczy należy łyżeczkę nasion zalać filiżanką wody i pić 2 razy dziennie. Czarnuszkę wewnętrznie stosuje się również w przypadku nieżytu oskrzeli, w chorobach wątroby, przy kamicy żółciowej, skąpomoczu. Zewnętrznie napary używane są przy trądziku, atopowym zapaleniu skóry i grzybicach skóry
W sztuce kulinarnej czarne nasiona służą jako dodatek do pieczywa, do przetworów warzywnych, do aromatyzowania wina oraz w niewielkim zakresie do produkcji olejku eterycznego używanego w cukiernictwie. Mielone nasiona czarnuszki stanowią dobrą namiastkę pieprzu, gdyż u osób wrażliwych nie podrażniają błony śluzowej żołądka.
Od wieków czarnuszka (czarny kminek) była używana w rejonach Azji, Afryki i Bliskiego Wschodu jako remedium na przeróżne choroby. Czarny kminek zalecano przede wszystkim przy:
- obniżonej odporności organizmu
- podatności na infekcje
- przeziębieniach
- alergiach i stanach zapalnych
- astmie i problemach z układem oddechowym
- problemach trawiennych i zatruciach
Surowcem czarnego kminku są nasiona i olej czarnuszkowy - Semen et Oleum Nigellae Sativae. Mielone nasiona czarnuszki można wykorzystać do sporządzania np. wywaru. Wyciąg olejowy z nasienia czarnuszki można zażywać doustnie lub stosować na skórę do wcierania i okładów. Olej czarnuszkowy jest bogaty w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, fitosterole i olejek eteryczny (tymochinowy). Olej tłusty z czarnuszki ma bardzo dużą wartość odżywczą oraz leczniczą.
O zastosowaniach czarnuszki wiele osób w Polsce zapomniało. Może to wynikać z faktu, że polska odmiana czarnego kminku była głównie stosowana nie jako panaceum, lecz jako przyprawa, szczególnie w piekarnictwie. w "Herbarzu Polskim" Marcina z Urzędowa (1599 r.) jest wzmianka o czarnuszcze jako dodatku do chleba: "Nigella ludzie pospolicie znają, bo chleb z nią jadają, a bywa smaczny i zdrowy".
Obecnie na licznych uniwersytetach roślina ta przeżywa swój renesans. w ostatnich latach pojawia się coraz więcej badań naukowych potwierdzających tradycyjne zastosowanie czarnuszki siewnej.
Czarnuszka siewna, znana jako czarny kminek egipski jest bardzo ceniona ze względu na nasiona o intensywnym, pieprznym, korzennym smaku. Czarnuszka należy do rodziny jaskrowatych. Zwana jest również czarnuszką ogrodową, kolendrą siewną, czarnuszką egipską, czarnuchą, kąkolnicą, panną w zieleni. Jest jednoroczną rośliną o białych, niebiesko żyłkowanych kwiatach. Owocem jest mieszek zawierający czarne, pachnące kamforą nasiona, których smak jest początkowo gorzki, a później aromatyczny.
Nasiona zawierają saponiny (malantynę działającą przeciwbólowo, hederokozyd C) olejki eteryczne zawierające m.in. tymochinon oraz nigellon, gorycz nigellinę i garbniki oraz witaminy: E, biotynę, ß-karoten. Nigellon działa przeciwskurczowo, zaś tymochinon przeciwbakteryjnie. Charakteryzują się wysoką zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych - zwłaszcza kwasu linolowego. Olej z nasion czarnuszki egipskiej był stosowany już od starożytności. Czarnuszka nazywana była "złotem faraonów". w świecie arabskim czarnuszka nawet dzisiaj jest uważana za panaceum. Można tam często spotkać się ze stwierdzeniem, że "czarnuszka leczy wszystko - oprócz śmierci".
Olej z czarnuszki pomaga w leczeniu alergii i wzmacnia odpornośc. Można stosować go przy następujących zaburzeniach zdrowotnych: alergia, astma, zapalenie oskrzeli, nieżyt tchawicy, krtani i gardła, kaszel, stany zapalne płuc bóle głowy, bóle oczu, zapalenie ucha, bezsennośc, problemy sercowe, bóle stawów, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle zębów, grzybica skóry, wypadanie włosów, kaszel, katar sienny, liszaj zwykły przewlekły, łuszczyca, trądzik, brodawki, opryszczka, podatność na infekcje, stany wyczerpania, zakażenia przewodu pokarmowego, depresja, zaburzenia koncentracji, stany nieżytowe układu żółciowego, zastoje żółci, kamica żółciowa, choroby pasożytnicze układu pokarmowego i płciowego, choroba wrzodowa.
Olej z czarnuszki jest tłoczony na zimno dzięki czemu zachowuje wszystkie substancje aktywne. Może byc używany zarówno do picia jak i do masażu.
Istnieją doniesienia o wpływie przeciwnowotworowym wyciągów z czarnuszki siewnej.Te właściwości posiada alfa-hederyna. Szwajcarskie prace informują o wpływie ochronnym czarnuszki na żołądek i wątrobę.
Czarne nasiona służą jako dodatek do pieczywa pszennego i żytniego, do przetworów warzywnych, do aromatyzowania wina, jako środek ziołoleczniczy oraz w niewielkim zakresie do produkcji olejku eterycznego w cukiernictwie.
Składniki czarnuszki hamują syntezę prostaglandyn. Tymochinon i nigellina blokują 5-lipooksygenazę i indukowalną syntazę tlenku azotu. Hamują odczyny autoagresji immunologicznej. Czarnuszka należy do nielicznej grupy roślin mających zastosowanie w terapii chorób autoimmunologicznych, np. toczeń, łuszczyca, reumatyzm, alergie.
Wyciągi z czarnuszki obniżają poziom glukozy we krwi i zmniejszają ryzyko powstawania zakrzepów i zatorów.
Olej z czarnuszki ochrania i odtruwa miąższ wątroby.
Olejek eteryczny z czarnuszki oraz wyciąg spirytusowy z nasion czarnuszki rozszerza oskrzela i przerywa atak astmy.
Olej z czarnuszki chroni przed poparzeniem słonecznym i zapewnia piękny koloryt skóry, przyspiesza gojenie się ran i wygładza skórę. Reguluje układ hormonalny i gospodarkę tłuszczową. Wspiera karmiące mamy w laktacji.
Jego działanie harmonizuje i wzmacnia układ immunologiczny oraz poprawia przemianę materii.