Majeranek

Kiełbaśnik

Majeranek ogrodowy (Origanum majorana L., syn. Majorana hortensis Moench) - znany też pod nazwą majeran, majoran ogrodowy, kiełbaśnik, kołdunowe ziele - w naszych warunkach klimatycznych jest rośliną jednoroczną, osiągającą wysokość około 30 cm. w klimacie cieplejszym, sprzyjającym zimowaniu roślin, występuje jako roślina dwuletnia lub wieloletnia krzewinka, osiągająca wysokość do 1 m. Majeranek jednoroczny posiada łodygi wzniesione, silnie rozgałęzione, w dolnej części drewniejące. Cała roślina jest gęsto ulistniona. Drobne owalne listki pokryte są gęstym owłosieniem. Kwiaty barwy białej skupione są w gęsto zbite, główkowate kwiatostany, zebrane na szczytach pędów. Okres kwitnienia roślin przypada na lipiec i sierpień. Majeranek wytwarza wiązkowy system korzeniowy, o średnim zasięgu. Owocem jest rozłupnia, rozpadająca się na cztery rozłupki barwy jasnożółto-brunatnej, długości do 1 mm, gładkie. Cała roślina odznacza się silnym, specyficznym aromatem. Należy do cennych roślin miododajnych, chętnie nawiedzanych przez pszczoły.

Bogactwo form

Majeranek wyróżnia się dużą ilością form i ekotypów. Wśród form europejskich rozróżnia się dwie podstawowe, tzw. majeranek francuski (liściowy) - charakteryzujący się licznymi pędami i gęstym ulistnieniem, intensywnie zieloną barwą i długim okresem wegetacji - oraz majeranek niemiecki (kwiatowy), o dużej ilości kwiatów, mniej licznych pędach i gęstym kutnerowatym owłosieniu, które nadaje roślinom barwę zielonkawoszarą. Do uprawy w Polsce zaleca się odmianę Miraż - hodowli Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu.

Latorośl Ozyrysa

Ojczyzną majeranku są obszary od Indii, poprzez Półwysep Arabski, aż po Egipt i Libię. Zdziczały i zadomowiony, występuje w pozostałych krajach śródziemnomorskich. w Europie jest rośliną powszechną w uprawie, występuje zarówno w ogrodach przydomowych i działkowych, jak i na typowych plantacjach towarowych. Popularna jest uprawa w doniczkach na parapetach okiennych, werandach i balkonach.

Majeranek znany jest od starożytności jako przyprawa i lek. w Egipcie uprawiany był jako "latorośl Ozyrysa". w Grecji i Rzymie używano go do wyplatania wieńców i nacierano nim włosy, a w Indiach był uważany za roślinę świętą. w okresie średniowiecza wierzono, że chroni on człowieka przed ukąszeniem skorpionów oraz stanowi antidotum na ich ukłucia. Leczono nim konwulsje, ukąszenia żmij i bóle zębów. w Europie majeranek znany jest od XI wieku, uprawiany najpierw w ogrodach benedyktynów i używany do wyrobu słynnych likierów.

W Polsce majeranek pojawił się w ogrodach przydomowych już w XVI wieku. Stosowany był do przyprawiania potraw.

Winem z dodatkiem majeranku leczono ból głowy, proszkiem zmieszanym z miodem nacierano sińce i stłuczenia

. Uważano też, iż wpływa na pobudzenie miesiączki i działa łagodząco na stany zapalne oczu, lecząc między innymi "jęczmienie". Był też dodatkiem do maści rozgrzewających. Uważano, że wąchanie roztartego majeranku wywołuje kichanie, odpędzając katar, oczyszcza głowę, ostrzy rozum i przywraca pamięć. Wierzono, że olejek majerankowy, zmieszany z piżmem i zajęczym sadłem, pomaga w leczeniu bezpłodności. Opisywany był przez św. Hildegardę, Alberta Wielkiego, Lonicerusa i innych autorów.

Współcześnie majeranek ceniony jest przede wszystkim jako roślina przyprawowa, szczególnie polecana w kuchni niemieckiej, litewskiej, białoruskiej, estońskiej, łotewskiej i polskiej. Dodawany jest do tłustych mięs, którym nadaje specyficzny aromat, zwiększając jednocześnie ich kruchość i delikatność. Hamuje także procesy utleniania się tłuszczów. Jest wspaniałym dodatkiem do wielu zup, zwłaszcza grochowej, fasolowej, kartoflanki, flaków i żuru, niektórych rodzajów pieczywa, przetworów z warzyw. Stanowi dodatek do wędlin, zwłaszcza kiełbas. Jest też doskonałą przyprawą do kołdunów, naleśników, sosów ziołowych, sałatek drobiowych i mięsnych, farszów pierogowych, ryb, dań z grilla. Jest niezastąpiony w nadzieniu do gęsi i kaczek, stanowi komponent pieprzów ziołowych. Do celów przyprawowych nadaje się zarówno majeranek świeży, jak i suszony.

Z książki kucharskiej

Jajecznica z ziemniakami i majerankiem
2 ziemniaki,
olej,
4 jajka,
sół, pieprz,
majeranek.
Dwa ziemniaki obrane ze skórki i pokrojone w plasterki lub w słomkę usmażyć na patelni w dużej ilości oleju. Gdy ziemniaki są gotowe, odlać nadmiar tłuszczu, a na ziemniaki wlać rozmącone 4 jajka doprawione solą i pieprzem. Smażyć mieszając, aż jajka się zetną. w ostatniej chwili posypać drobno posiekanym świeżym majerankiem.

Jabłka duszone z majerankiem
4 kwaśne jabłka,
1 łyżeczka masła,
łyżka suszonego majeranku,
sól.
Obrane, pokrojone w ćwiartki i pozbawione gniazd nasiennych jabłka wrzucić do rondla o grubym dnie, dodać masła i odrobinę wody, lekko osolić. Rozgotować na minimalnym ogniu na puszystą masę, ciągle mieszając drewnianą łyżką. Dodać majeranek, wymieszać. Podawać do smażonej wątróbki, kaszanki na gorąco lub schabu.

Surowcem majeranku jest ziele zbierane zazwyczaj dwukrotnie w sezonie wegetacyjnym: na początku kwitnienia i we wrześniu (nie czekając na pojawienie się pąków kwiatowych). Zbytnie opóźnienie drugiego zbioru jest niecelowe, gdyż majeranek jest rośliną ciepłolubną i ginie przy pierwszych jesiennych przymrozkach. Ziele ścinamy na wysokości 5-10 cm nad powierzchnią gleby, aby uzyskać szybki odrost pędów. Zbioru nie należy przeprowadzać, gdy rośliny są mokre lub silnie zabrudzone po intensywnym deszczu. Po zbiorze ziele rozkłada się luźno i suszy w temperaturze nie przekraczającej 35°C, w cieniu. Mniejsze ilości ziela można suszyć powiązane w pęczki, zawieszone na sznurach. Suche ziele przechowuje się w skrzynkach wyłożonych papierem lub w torbach papierowych kilkuwarstwowych. Do celów kulinarnych przygotowuje się tzw. ziele otarte. w tym celu należy wysuszone pędy ocierać na sicie o oczkach 4-5 mm. Dobrej jakości otarte ziele majeranku powinno mieć barwę szarozieloną, silny aromatyczny zapach. Jakość surowca obniża obecność grubych łodyg i zanieczyszczenia mineralne, zwłaszcza piaskiem.

Suszone ziele majeranku zawiera do 3% olejku eterycznego (najwięcej kwiaty i pączki), garbniki (9-10%), pektyny, fitosterole, substancje gorzkie, witaminy A, B1, B2, C oraz sole mineralne, głównie wapnia, potasu, fosforu, magnezu, żelaza i cynku.

Olejek majerankowy jest cieczą o zabarwieniu żółtym lub zielonkawym, przyjemnym zapachu i korzennym smaku. Nośnikiem specyficznego zapachu majerankowego jest cis-sabinen, który występuje w olejku w ilości nawet do 40%. Olejek wykorzystywany jest w przemyśle kosmetyczno-perfumeryjnym do wyrobu kompozycji zapachowych. w aromaterapii wykorzystywany jest w leczeniu bezsenności, bólu głowy, nadciśnienia, stanów lękowych oraz do dezynfekcji skóry. Wykazuje silne działanie przeciwbakteryjne i owadobójcze.

W medycynie znaczenie majeranku wydaje się niewielkie, jednak jego lecznicze właściwości doceniane są przez lecznictwo ludowe wielu krajów. Ziele i olejek majerankowy wykorzystywany jest do wyrobu maści przeciwko katarowi, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci. Majeranek działa rozkurczająco i wiatropędnie, żółciotwórczo, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i ułatwia trawienie. Herbata z kwiatów i ziela jest używana przy bólach jelitowo- żółądkowych.

Napar z ziela majeranku przy niestrawności:
1 łyżkę ziela zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na 15 minut.
Powstały napar przecedzić i pić 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki.

Piśmiennictwo Czerni A. Zioła żywią, zioła leczą. Wyd. Watra, Wwa 1990; Jadczak D., Orłowski M. Wpływ niektórych zabiegów agrotechnicznych na plonowanie majeranku ogrodowego. Zeszyty Nauk. Rol., ATR Bydgoszcz, 215, (42):89-93/1998; Nowiński M. Dzieje upraw roślin leczniczych. PWRiL, Wwa 1983; Podgórscy B. i A. Polski zielnik kulinarny. Wyd. Kurpisz 2002; Rejewski M. Rośliny przyprawowe i używki roślinne. PWRiL, Wwa 1992; Rumińska A. Poradnik plantatora ziół. PWRiL, Poznań 1991; Rumińska A. Rośliny lecznicze. Podstawy biologii i agrotechniki. PWN, Wwa 1983; Rumińska A., Suchorska K., Węglarz Z. Rośliny lecznicze i specjalne. Wyd. SGGW, Wwa 1985; Senderski M.E. Prawie wszystko o ziołach. Podkowa Leśna 2004; Tyszyńska- Kownacka D. Zioła w polskim domu. Wyd. Watra, Wwa.